Ordynacja Książąt Sułkowskich - Załoźenie i zagrabienie

W roku 1738, Książę Aleksander Józef Sułkowski, były minister stanu króla Augusta III Polski i Saksonii, kupił dobra rydzyńskie i leszczyńskie od byłego króla polskiego Stanisława Leszczyńskiego (wygnanego do Lotaryngii w 1735). Jego syn, ks. August Sułkowski, rozbudował miasto Rydzyna i zamek do postaci obecnej. Też miał bardzo zaawansowane zrozumienie potrzeby edukacji dla narodu polskiego. W 1765r. zawarł umowę z Ojcami Pijarami o prowadzenie szkoły w Rydzynie dla synów ubogiej szlachty. Po wybudowaniu nowego budynku szkolnego, otwarto szkołę w 1774.

6 maja 1776r., ks. August, ogłosił pierwszy statut Ordynacji Sułkowskich na podstawie uchwały Sejmu Rzeczpospolitej Polski z 1775r. Po włączeniu do Ordynacji całego majątku brata Aleksandra i połowy majątku brata Antoniego, ostateczny statut Ordynacji został ogłoszony 16-go stycznia 1783r. Celem Ordynacji było żeby "fundusze Ordynacyi Sułkowskich mają być obracane zawsze niepodzielnie i zawsze niezmiennie na wychowanie narodowej szlacheckiej młodzieży świeckiego stanu, tak aby to wychowanie przysparzało Ojczyznie pozytecznych i zdatnych obywateli". Całość dóbr Ordynacji była zapisana na rzecz "Komisji Edukacji Narodowej" w momencie wymarcia ostatniego z męskich potomków tych braci. W tym wypadku Ordynacja miała nosić nazwę Fundacji Książąt Sułkowskich.

Przyszły rozbiory i wszystkie majątki Ordynacji znalazły się pod zaborem pruskim. W 1820r. rząd pruski wydalił Ojców Pijarów z Rydzyny i szkoła została zamknięta. Wkrótce potem budynek został zniesiony i do dzisiejszego dnia istnieje pusty plac pomiędzy ulicą Zamkową a kościołem. Był podobnym do jeszcze istniejącego budynku po drugiej strony ulicy, t.zw. Hotel Malaga, w którym od 1776 do 1784r. mieścił się internat studentów.
W 1909r. ostatni ordynat, Antoni Sułkowski, zmarł bez męskiego potomka. Rząd pruski przejął dobra Ordynacji i oddał pod administrację Pruskiej Komisji Kolonizacyjnej.

II Rzeczpospolita Polska - Odrodzenia Fundacji.

Po pierwszej wojnie światowej Rząd Rzeczypospolitej Polskiej uznał wolę fundatora i zlecił w 1923 r. utworzenie Fundacji. W styczniu 1924r. Na tej podstawie w 1924 r. majątki dawnej Ordynacji Sułkowskich zostały zapisane w Skarbie Panstwa na rzecz Fundacji. Minister Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego w 1926 roku nadał Statut Fundacji im Sułkowskich oraz powołał jej Kuratorium. To Kuratorium, któremu przewodniczyl Mieczysław Chłapowski, wybitny działacz gospodarczy Wielkopolski, odbudowało i zaadaptowało na potrzeby szkoły Zamek ks. Sułkowskich w Rydzynie i powołało dyrektora. Został nim Tadeusz Łopuszański, były minister i wiceminister (w latach 1919-1926) Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, twórca nowoczesnej koncepcji nauczania i wychowania młodzieży w szkołach średnich. Gimnazjum wraz z internatem istniało od 1928 do 1939.

Szkoła szybko sie rozwijała, i wwkrótce została uznana w kraju i zagranicą za szkołę eksperymentalną z wyjątkowo wysokim poziomem zarówno naukowym jak i pedagogicznym.
Utrzymywana była z dochodów majatków Fundacji i z opłat studenckich. Jednak większość studentów nie miała dostatecznych zasobów i korzystała z stypendiów częściowych lub całkowitych dzięki Fundacji. Przeszło przez nią ok. 400 uczniów, z tego 114 uzyskało świadectwo dojrzałości. Wybuch wojny w 1939 r przerwał działalność Szkoły. W późniejszych latach wszyscy uczniowie i absolwenci tej szkoły podjęli studia wyższe i w większości je ukonczyli mimo wojny, opatentowali 169 wynalazków, oglosili ponad 1000 publikacji w 14 językach. Ponad 80% Rydzyniaków walczyło na frontach II wojny, zginęło 50-ciu - na frontach, w obozach i lagrach.

Losy Fundacji w III-ej Rzeczpospolitej

Fundacja Sułkowskich została zlikwidowana dekretem Rady Ministrów 24.04.1952 roku, jej dobra przejął Skarb Państwa. Wszelkie starania o odtworzenie Szkoły Rydzyńskiej spotkały się ze zdecydowaną odmową, koncepcja Szkoły znalazła się oficjalnie na indeksie. Jedynie niektórzy pedagodzy i wychowankowie Szkoły przechowywali jej tradycje. Po przemianiach jakie zaszły w 1989 roku, grupa wychowanków Szkoły i zainteresowanych osób powołała w 1990 roku Fundację im. Tadeusza Łopuszańskiego, której celem jest upowszechnienie jego idei pedagogicznych, wskrzeszenie Fundacji Sułkowskich i odtworzenie Szkoły Średniej Rydzyńskiej.

Źródła:
• Zamek i Klucz Rydzyński - Leon Preibisz - wyd. Rydzyna, 1938 - strony 60, 109, 115, 131
• Przyjaciel Ludu, Zeszyt V-VI, Leszno, 1994 - Majątek i Finanse Fundacji Sułkowskich - Aleksander Piwoń
• Rydzyniak #3, Rydzyna, 1995 - Fundacja Sułkowskich w Rydzynie - Jan Bohdan Gliński